Onderzoek – Overmatige schuldenlast van de gezinnen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : statistisch rapport 2006

Tot op vandaag hadden de enige statistische gegevens met betrekking tot het werk van de  schuldbemiddelingsdiensten en gezinnen met overmatige schuldenlast, die werden opgevolgd door deze diensten, die in België werden gepubliceerd, uitsluitend betrekking op het Waalse gewest.

Elk jaar publiceert het “Observatoire du Crédit et de l’Endettement” inderdaad een rapport over de preventie en aanpak van overmatige schuldenlast in het Waals gewest. Deze statistische studie wordt gerealiseerd op basis van een gedrukt formulier ¹vragenlijst « OCE » in bijlage 7 dat wordt verzonden naar de Waalse diensten schuldbemiddeling. Sinds 2005 baseren de statistieken zich eveneens op ingewonnen gegevens afkomstig van de beheersoftware van twee diensten schuldbemiddeling. Deze verzameling van gegevens vertegenwoordigde in 2005 zo’n 1.849 dossiers die door deze diensten werden behandeld tussen 1 maart en 31 mei.

Overigens dienen we op te merken dat het Waalse Gewest ²vragenlijst “Waals Gewest” in bijlage 7 eveneens diverse statistische gegevens verzamelt. De subsidie die door het Waalse gewest wordt toegekend aan de schuldbemiddelingsdiensten  is onderworpen aan deze codering.

Heel recent heeft het Vlaamse Gewest ook statistieken aan de diensten schuldbemiddeling gevraagd.

In het Decreet van 28 april 2006 houdende wijziging van het decreet van 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning van de instellingen voor schuldbemiddeling in de Vlaamse Gemeenschap kunt u lezen dat het jaarverslag een gestandaardiseerde registratie met betrekking tot de geboden schuldbemiddeling moet bevatten.

Voor 2007 werd een beperkt registratiemodel ontwikkeld, terwijl een uitgebreider en definitief model verwacht wordt voor 2008. De inzameling en de analyse van de gegevens zal door het Vlaams Centrum voor Schuldbemiddeling uitgevoerd worden.

In het kader van hun dagelijkse werkzaamheden verzamelen de schuldbemiddelaars heel wat informatie over de mensen met een overmatige schuldenlast. Hun « papieren » dossiers bevatten een massa informatie over de socio-economische situatie van de gezinnen die voor schuldbemiddeling worden opgevolgd, over hun inkomsten, hun dagelijkse uitgaven, hun schulden, …

Bovendien worden de schuldbemiddelaars op het terrein overstelpt door het aantal aanvragen. De administratieve taken zijn heel zwaar en nemen een groot deel van hun werktijd in beslag.

De informatisering wordt essentieel, maar slechts weinig diensten in Brussel beschikken reeds over specifieke computermiddelen.

Hoe verzamelen we statistische gegevens zonder een bijkomende werkdruk op de schuldbemiddelaars te leggen?

Bewust van de moeilijkheden die de schuldbemiddelaars ondervinden, hebben we ons project met een dubbele doelstelling ontworpen:

Enerzijds diende er in alle diensten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een doeltreffende software te worden geïnstalleerd die het administratieve werk van de schuldbemiddelaars verlicht door een hele reeks courante taken te automatiseren (het versturen van post, de berekening van bedragen en totalen, de realisatie van jaarlijkse interne statistieken, enz…).

Anderzijds dienden we dankzij diezelfde software betrouwbare statistische gegevens te verzamelen om het fenomeen van overmatige schuldenlast in Brussel beter te kunnen afbakenen.

Deze doelstelling werd bereikt zonder dubbele codering, noch bijkomend werk voor de schuldbemiddelaars, aangezien de statistische gegevens automatisch worden gehaald uit de dossiers die in de software voor dossierbeheer zijn gecodeerd.

Geen enkel gegeven met betrekking tot de identiteit van de personen werd ingezameld.

Gedurende de volledige duur van het project hebben we gewaakt over de kwaliteit van de verzamelde gegevens en van de analyse, door ons van de medewerking van de universiteit van Antwerpen te verzekeren.

De eerste analyse van deze gegevens werd uitgevoerd door de Universiteit van Antwerpen in samenwerking met onze Vzw.

We hebben, met de bedoeling een realistische situatie weer te geven, tevens de commentaren van de schuldbemiddelaars in dit rapport opgenomen. Deze samenwerking maakt het mogelijk te getuigen van hun ervaring op het terrein.

Zes schuldbemiddelingsdiensten hebben aan de testfase³Het gaat om de volgende diensten : OCMW van Evere, OCMW van Elsene, VZW CAFA, VZW DMBSH, OCMW van Schaarbeek, de Free Clinic van ons project van juli tot augustus 2006 meegewerkt.

Op dit moment hebben 14 van de 24 diensten schuldbemiddeling die door de GGC erkend zijn (of op het punt staan te worden erkend) de overeenkomst ondertekend.   403 gecodeerde dossiers afkomstig van 10 diensten(aangeduid met een asterisk)  werden verzameld

Het gaat om : het OCMW van Koekelberg*, de VZW Modelwijk*, het OCMW van Schaarbeek*, de VZW Sociaal Protestants Centrum*, het OCMW van Anderlecht*, de VZW De Nieuwe 150* (in erkenningsprocedure), het OCMW van Ukkel*, het OCMW van Vorst*, het OCMW van St.-Lambrechts-Woluwe*, de VZW CAFA* (OCMW van St.-Gillis), het OCMW van Elsene, het OCMW van Oudergem, het OCMW van Etterbeek, de VZW het Leger des Heils (die tevens een overeenkomst heeft met het OCMW van Ganshoren).

De andere diensten staan op de wachtlijst of hebben de overeenkomst reeds ondertekend, maar beschikken nog niet over de software. Sedert 21 december 2006, genieten wij ook financiële steun van de COCOF, wat ons toelaat ook de software in de erkende schuldbemiddelingsdiensten door de COCOF te installeren.

Tot op heden moeten we heel voorzichtig zijn voor wat de analyse en de interpretatie van de verzamelde gegevens betreft.

• Enerzijds hebben de verzamelde gegevens enkel betrekking op de personen die werden opgevolgd door de diensten schuldbemiddeling.
• Anderzijds is de huidige steekproef van de gezinnen die door de diensten worden opgevolgd nog niet voldoende representatief. De getallen die hierna worden gepresenteerd, zijn inderdaad maar gebaseerd op een steekproef van 403 dossiers die gedurende 4 maanden werden gecodeerd door 10 diensten schuldbemiddeling die erkend zijn door de GGC.  Deze steekproef zal in 2007 verbreed worden.

NB. De percentages houden geen rekening met de blanco
antwoorden

De mensen die worden opgevolgd door de schuldbemiddelingsdiensten hebben de dienst voornamelijk leren kennen via mond tot mond reclame (29,6%) of via een andere dienst van de instelling (28,4%). Bijgevolg kunnen we constateren dat de mensen met een te zware schuldenlast eerder goed georiënteerd worden door de sociale diensten van de eerste lijn.

De schuldbemiddelaars zijn van oordeel dat voor één persoon op vijf (21,4%) de oorzaak van de te zware schuldenlast te wijten is aan een te laag inkomen om in de levensnoodzakelijke behoeften te voorzien.

De schuld die de aanvrager ertoe heeft aangezet hulp te vragen is in de meeste gevallen (29,5%) een belastingsschuld.

Bij de opening van het dossier stellen we vast dat een kwart van de aanvragers (26,0%) werden geconfronteerd met een deurwaardersexploot.

In het overzicht van de hoofdinkomens (beroeps en vervangingsinkomen), merken we dat de gezinnen beschikken over :

• één inkomen  voor 84,4%;
• twee inkomens  voor 10,4 %;
• drie inkomens voor 0,8 %.

De hoofdinkomens kunnen we opsplitsen in  :

• 74,3 % als beroepsinkomen ;
• 25,7% als vervangingsinkomen.

Van de vervangingsinkomens is 55,8% afkomstig uit werkloosheidsuitkeringen.

Voor meer dan de helft van de huishoudens die over een beroepsinkomen beschikken, is het maandelijks inkomen tussen € 1.000 en € 1.500, terwijl de helft van gezinnen die enkel vervangingsinkomen hebben, het moeten stellen met minder dan € 1.000 als inkomen.

Het gemiddeld maandelijks inkomen van de gezinnen die gevolgd worden door de Waalse diensten schuldbemiddeling is hoger voor alle huishoudtype maar vooral voor de echtparen met kinderen (€ 1.791,6 in Wallonië tegen € 1.495,6 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest)

Uit de analyse van de socio-demografische gegevens, kan men het profiel van de eerste aanvragers afleiden :

• 60,4 % van de eerste aanvragers zijn tussen 25 en 44 jaar oud.
• 53,5% vrouwen en 46,5 % mannen in de gehele steekproef.

      Bij de éénoudergezinnen daarentegen vormen de vrouwen de meerderheid (90,3%).

• 73,0% Belgen.
• 56,4% alleenstaanden.
• 35,0% vrijgezellen ; 23,1% gehuwden ; 22,3% gescheiden ; 12,7 % feitelijk gescheiden en 6,9 % weduwe/weduwnaar. We merken een grotere verhouding van gescheiden personen in onze steekproef dan in de NIS cijfers.
• 22,8% van de eerste aanvragers hebben een diploma van het hoger algemeen secundair onderwijs
• 93,9% huurders : 72,9% op de private huurmarkt en 18,4% op de sociale huurmarkt met een gemiddelde huur van respectievelijk € 440 en € 360.

We hebben onze analyse vooral gericht op de woonkosten. Deze uitgaven tellen voor 38,0 % in het gemiddeld inkomen van de gezinnen. De kosten voor het huishouden vertegenwoordigen 21,2 % van dit gemiddeld inkomen.

Gemiddeld tellen we 6,1 schulden per dossier.

Het mediaan bedrag van de schuldenlast is van € 4.620 per dossier en € 3.844 per persoon maar er zijn hier wel erg grote verschillen tussen elk dossier.

We stellen vast dat iets meer dan de helft (52,7%) van de gezinnen die door de DSB in het Brusselse gevolgd worden, een schuldenniveau van minder dan € 5.000 vertoont tegen 35,9% in Wallonië.

Als we de schulden bekijken in hun geheel, is de verdeling naar soort schuld als volgt:

• Kredietschulden : 29,1%
• Woonschulden : 20,3%
• Gezondheidszorgschulden: 19,6%
• Alimentatieschulden: 14,5%
• Mobiliteit- en communicatieschulden: 10,0%
• Fiscale schulden: 5,1%
• School en creche schulden: 1,4%

In 57,8 % van de dossiers treft men kredietschulden aan. 42,2 % van de huishoudens hebben geen kredietschulden

In 92,6% van de dossiers vindt men tenminste één schuld die geen kredietschuld is.