Onderzoek – Consumentenworkshops en preventie van overmatige schuldenlast

Overmatige schuldenlast is een complex gegeven, zoals ook de uitvoering van preventieve acties op dit gebied.

Het Steunpunt gelooft dat preventie op het vlak van overmatige schuldenlast, om zinvol en effectief te zijn, niet kan worden gereduceerd tot het louter verstrekken van informatie (hoe volledig die ook mag zijn). De oorzaken van schuldoverlast kunnen immers niet worden herleid tot ongelukkige keuzes, wanbeheer of een gebrekkige boekhouding, er (onterecht) van uitgaande dat consumenten rationele wezens zijn, die foute keuzes zouden maken omdat ze slecht geïnformeerd zijn.

Preventieacties bieden ook geen oplossing voor het structurele inkomenstekort waarmee een steeds groter aantal medeburgers wordt geconfronteerd ¹

Ver van het stereotype van de persoon met een te hoge schuldenlast, die zijn budget verkeerd beheert, een gat in de hand heeft, buitensporig consumeert en alles op krediet koopt, wordt sinds enkele jaren een duidelijke toename vastgesteld van schulden in verband met dagelijkse uitgaven (gezondheidszorg, energie, belastingen, enz.). Structurele insolventie, d.w.z. het onvermogen om in de basisbehoeften te voorzien, is vandaag de dag een van de belangrijkste oorzaken van overmatige schuldenlast in de drie gewesten van het land.

De preventie van overmatige schuldenlast moet volgens ons dus tegelijk rekening houden met:

• De sociaaleconomische levensomstandigheden van mensen die zich in een situatie van financiële kwetsbaarheid bevinden;
  
• De sociale competenties van elkeen die beslissingen moet nemen die richting geven aan het leven in de samenleving
  
• En, ten slotte, het recht van elkeen om een mening te hebben over wat “eerlijk en onrechtvaardig” is en het recht om die mening te uiten.

Een kritische analyse van de consumptiemaatschappij vormt dan ook de onontbeerlijke achtergrond van preventiewerk in de volle betekenis van het woord.

Daaruit volgt een keuze voor een actieve en participatieve pedagogie, wat logischerwijs leidt tot een aanpak die permanente vorming centraal stelt.

Daarom hebben wij er bewust voor gekozen de uitdrukking “financiële educatie” of “financiële vorming” niet te gebruiken.

“Financiële educatie” beperkt het terrein van de preventie immers aanzienlijk en houdt het risico in dat de samenleving, de politieke vertegenwoordigers en de economische actoren zichzelf vrijpleiten van elke verantwoordelijkheid voor het ontstaan van financiële moeilijkheden bij mensen, onder het voorwendsel dat zij immers een vorming of opleiding (vaak opgevat in de zin van “informatie”) hebben genoten

Naast deze interne evaluaties wilden we ook een proces van “externe
evaluatie” opzetten.

Dit proces heeft ons in staat gesteld – op basis van de observatie van de dynamiek van de workshops en gesprekken met de deelnemers – wat hoogte te nemen en de sterke en zwakke punten van onze acties te identificeren om onszelf te verbeteren en werkpistes voor de toekomst aan te wijzen.

Hoewel het onderzoek en de observatie gericht waren op de workshops, was het ook de bedoeling om deze in verband te brengen met de andere door het Steunpunt uitgevoerde acties ter preventie van overmatige schuldenlast en, meer in het algemeen, om de samenhang en de logica van al deze acties te belichten.

Dat is de opdracht die wij hebben toevertrouwd aan de cel Onderzoekactie van de Federatie van de Maatschappelijke Diensten, waarvan de resultaten in het “Cahier Recherch’action”.